1980’lerin başında yazın dünyasına güçlü bir giriş yapan Lâtife Tekin, Türk edebiyatının en özgün ve yenilikçi yazarlarından biridir. Onun metinlerinde, Anadolu’nun sözlü anlatı geleneği ile modern edebiyatın yenilikçi biçimleri yan yana gelir; masalsı, yer yer şiirsel bir dil ile toplumsal gerçekçilik iç içe örülür. Tekin, özellikle yoksulluk, göç, toplumsal sınıf farklılıkları, kadınlık hâlleri ve direniş gibi temaları merkeze alır fakat bu temalar, kuru bir toplumsal eleştiri ya da düz anlatım düzlemine sıkışmaz; büyülü gerçekçilikle harmanlanır ve kimi zaman masal, kimi zaman ağıt, kimi zaman da bir halk söylencesi gibi akar.

Lâtife Tekin’in metinlerinde kadın karakterler, toplumsal baskı ve ekonomik sıkışmışlık karşısında hayatta kalmaya ve direnmeye çalışır. Yazarın dili, köyün yalın söz varlığını ve şehrin sert dönüşümünü aynı potada eritir. Böylece hem coğrafyanın hem de dönemin ruhunu yakalayan bir anlatı evreni kurar.

Sevgili Arsız Ölüm

1983’te yayımlanan Sevgili Arsız Ölüm romanı, Tekin’in edebiyatımızda yeni bir dil açtığı ilk büyük çıkışı olarak kabul edilir. Roman, Anadolu’nun yoksul bir köyünden kente göç eden bir ailenin hikâyesini en küçük kızları Dirmit’in gözünden aktarır. Dirmit, çocukluğunun merakı, direnci ve hayâl gücüyle hem köyün hem şehrin karmaşık gerçeklerini kavrar.

Roman, göç olgusunu bir yandan ekonomik ve sosyolojik bir dönüşüm olarak bir yandan da bir ruh hâli, bir kimlik çatışması ve bir aidiyet arayışı olarak işler. Tekin’in kurduğu realist hava, yoksulluğun ve ezilmişliğin içinde dahi hayâl kurabilmenin, direnebilmenin imkânlarını arar. Dirmit’in hikâyesi, taşranın sıradan bir kızının değil; hayata, adaletsizliğe ve yazgısına karşı inatla direnen bütün “küçük” insanların “büyük” hikâyesine dönüşür.



Sahneye Uyarlama: Tiyatro Hemhâl’in “Sevgili Arsız Ölüm – Dirmit” Yorumu

Tiyatro Hemhâl’in, Hakan Emre Ünal’ın rejisi ve Nezaket Erden’in tek kişilik performansı ile sahneye taşıdığı Sevgili Arsız Ölüm – Dirmit, romanın ruhunu sahnede yeniden kurmayı başaran bir uyarlama... Tekin’in büyülü gerçekçi dilinin yalınlaştırılarak sahneye taşınması, metnin ruhunu korurken tiyatronun olanaklarının da etkin bir şekilde kullanılmasını beraberinde getiriyor. Bugüne değin yapılan roman ve hikâyelerden sahneye uyarlananlar içinde güçlü örneklerden olduğu söylenebilir. Zira minimalist reji, seyirciyi edilgen bir dinleyici ve alıcı olmaktan çıkarıp oyunun yaratımına ortak ediyor. Sosyokültürel bağlam, göç, sınıf, toplumsal cinsiyet gibi konuları sahnede güncel bir tartışmaya açıyor.

Metnin uzunluğu kimi yerde seyirciyi hafifçe yorabiliyor ancak bu, anlatının yoğunluğu ve atmosferine duyulan sadakatin doğal bir sonucu olarak da görülebilir.

Reji ve Dramaturji: Sadeliğin Gücü

Hakan Emre Ünal’ın rejisi, metni öne çıkaran, oyuncuya alan açan bir minimalizm üzerine kurulu... Bu yaklaşım, romanı sahnede yeniden üretirken, tiyatronun en temel gücüne –beden, ses ve imgeleme üçgenine– yaslanıyor. Ünal’ın bu yöndeki tercihi, anlatıyı daha samimi, daha içten ve daha doğrudan kılıyor; izleyiciye hikâyenin içine girmek, karakterlerle yan yana yürümek için geniş bir alan bırakıyor.

Oyun, sahnede neredeyse “hiçbir şey”le, tek bir aksesuar ve boş bir sahneyle başlıyor. Bu sadelik, izleyicinin tahayyül gücünü devreye sokuyor. Seyirci, sahnede fazlalık diyebileceğimiz hiçbir unsurla karşılaşmıyor; dikkatini bütünüyle oyuncuya, onun yarattığı atmosfere ve metnin özüne yöneltiyor. Dekorun yokluğu, karakterlerin, mekânların ve çatışmaların tamamının oyuncunun bedeninde, sesinde, ritminde can bulmasını sağlıyor. Bu, anlatının soyut katmanını sahnede gerçekçi bir üslûpla somutlaştırıyor. Mamafih izleyiciler, sahne üzerinde bir kasaba meydanını, bir evin dar odasını ya da bir çocuğun yalnızlığını tasavvur edebiliyor.

Dramaturjik olarak, Dirmit’in bakış açısına sadık kalınması oyunun en büyük başarısı... Olayları onun gözünden izlemek, seyirciyi çocukluk ile yetişkinlik arasında gidip gelen, kırılgan ama bir o kadar da inatçı ve meraklı bir bakışın içine taşıyor. Dirmit’in iç dünyasında dolaşan bu yönetimsel ve dramaturjik yaklaşım, hikâyeye hem masalsı hem de çarpıcı bir gerçeklik kazandırıyor. Böylece roman kahramanı Dirmit, sahnede seyircinin de kahramanı hâline geliyor.



Oyunculuk: Nezaket Erden’in Dönüştürücü Performansı

Nezaket Erden, sahnede yalnızca bir oyuncu değil; oyunun tüm evrenini sırtlanan bir anlatıcı, bir beden, bir ritim ustası olarak var oluyor. Metnin yükü ağır: Karakter çeşitliliği, uzun anlatılar, hızlı duygu geçişleri ve kesintisiz bir ritim ihtiyacı… ama Erden, bu yükü neredeyse görünmez kılıyor.

Erden’in bedeni, salt karakterleri ayırt etmek için değil, anlatının akışını yönlendiren bir enstrüman gibi işliyor. Omuzlarındaki bir kas hareketiyle anne Atiye’ye dönüşürken, bir bakışla yine Dirmit’in masumiyetine geçiyor. Sözün temposunu, romanın diline uygun bir ritimde akıtıyor. Ritim hiç düşmüyor; seyirci 85 dakika boyunca oyuncunun enerjisinin içine çekiliyor.

Dekorun yokluğuna rağmen sahne boş kalmıyor. Oyuncunun enerjisi ve plastisitesi, koca sahneyi ve dahi salonu dolduruyor ve izleyiciyi anlatının içine çekiyor. Tek kişilik oyunların en büyük riski, monotonluk ya da tempoda düşüştür; bu yapımda böyle bir zafiyet neredeyse hiç hissedilmiyor.



Sonuç

Tiyatro Hemhâl ekibi “Sevgili Arsız Ölüm – Dirmit” yorumunda, Lâtife Tekin’in yazınındaki katmanları sahneye taşırken, modern tiyatronun en süssüz ama en güçlü araçlarını ustalıkla kullanıyor. Nezaket Erden’in olağanüstü performansı, teknik ve teatral bir başarıyı ortaya koymanın yanı sıra metnin ruhuna ve karakterlerin hakikatine duyulan samimi bir saygının da ürünü...

Oyun, edebiyat ve tiyatro arasındaki geçirgen sınırların ne kadar yaratıcı bir biçimde aşılıp değerlendirilebileceğini de gösteriyor. “Dirmit” sahnede, sadece bir karakter değil; göçün, ezilmişliğin, hayâl kurma direncinin ve sebatın sahici bir temsilcisi olarak yeniden doğuyor.